Stichting DOEN wil bijdragen aan een groene, sociale en creatieve samenleving. Dit doet ze met steun van de drie Nederlandse goede doelen loterijen (Nationale Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de Vrienden Loterij). In 2012 lanceerde DOEN het programma Vormgeving Nieuwe Economie. In dit programma worden organisaties ondersteund die zich inzetten voor het ontwikkelen van systematische veranderingen in de manier waarop de economie werkt. Om te bepalen in welke mate het programma ‘Vormgeving Nieuwe Economie’ daadwerkelijk bijdraagt aan het creëren van een economie gebaseerd op een breder spectrum van sociale waarden en niet alleen winstbejag, heeft Dialogic voor DOEN een evaluatie uitgevoerd. Het onderzoek bestaat uit een combinatie van interviews, een enquête, een portfolio-analyse, case studies, en desk research.

Het doel van programma Vormgeving Nieuwe Economie (VNE) is het vormgeven van een economie waarin maatschappelijke waarden omtrent ecologie en sociaal welzijn minimaal net zo centraal staan als winst en groei. Stichting DOEN beoogt dit te bereiken door financiering te verstrekken aan initiatieven die bijdragen aan transities waarbij de gebruikte technologie, business modellen, normen en waarden systematisch veranderd worden. Deze financiële steun is het meest effectief als de ontwikkelde kennis gebundeld, opgeschaald en gerepliceerd wordt. Door te focussen op systeemveranderingen verschilt de positionering van het VNE-programma van programma´s die zich uitsluitend richten op groen en/of sociaal ondernemen. Volgens de meeste stakeholders geeft Stichting DOEN met het opstarten van het VNE-programma blijk van ´een goede kijkrichting´. Hiermee bedoelt men dat de focus op systeemveranderingen in plaats van individuele ondernemingen erkend wordt als zinvol en welkom. Ook is er waardering voor het feit dat DOEN met VNE oog heeft voor een brede set van maatschappelijke waarden (initiatieven die zowel een groene als een sociale economie nastreven), risico durft te nemen, en ook institutionele financiering verschaft.

Het VNE-programma geniet goede bekendheid onder partijen die zich bezig houden met maatschappelijk vooruitstrevende initiatieven. Geregeld klinkt het geluid door dat DOEN vooral zichtbaar is binnen een relatief beperkte kring van betrokkenen, maar het algemene beeld is dat DOEN juist goed in staat is om zich te concentreren op een selectie van koplopers en daar een goede band mee op te bouwen. Gegeven de selecte groep partners die we in het VNE-portfolio terugvinden is er een grote variëteit aan projectsoorten, als we kijken naar geadresseerde markten/systemen, financiële omvang en verrichte soort activiteiten. De projecten zijn qua aantal gelijkmatig verdeeld over de drie typen transitiebewegingen (niche-innovatie, transformeren, speelruimte scheppen), maar financieel ligt de nadruk op regime-spelers. Op basis van de aanvragen kunnen we stellen dat de meest dominante trends of thema´s de volgende zijn: grondstoffen, currencies & financiering, steun voor starters en ecosystemen. Er is binnen het VNE-programma vooralsnog geen keuze gemaakt voor centrale thema´s, al lijken er volgens stakeholders en projectpartners wel redenen te zijn om meer focus aan te brengen.

De projectdeelnemers zijn zeer positief over de organisationele kwaliteiten van Stichting DOEN, vooral als het gaat om deskundigheid, werkstijl en flexibiliteit. Men ziet Stichting DOEN veelal als een partner, in plaats van enkel een financier. De inhoudelijk kennis wordt zeer gewaardeerd. Men ziet graag dat de aanwezige expertise en centrale positie van Stichting DOEN beter worden benut, bijvoorbeeld als het gaat om het verder verspreiden van resultaten en het verbinden van ervaringen uit verschillende soorten projecten (de niet-geëxpliciteerde thema´s) uit het VNE-portfolio.

Het VNE-programma kent slechts in beperkte mate een heldere doelenboom, wat het lastig maakt de daadwerkelijke maatschappelijke impact in kaart te brengen. De gewenste einduitkomst, ´een nieuwe economie´, is relatief helder geformuleerd, maar de mogelijke tussenstappen om daar te komen, en de bijdragen van het programma VNE hierin, zijn in mindere mate geoperationaliseerd. Hierdoor is het lastig om geobserveerde ontwikkelingen toe te schrijven aan het programma en ze als effect aan te merken. Dat er de afgelopen jaren positieve bewegingen gaande zijn staat wel onomstotelijk vast. Hiertoe behoren onder andere de toenemende aandacht voor vergroening van het belastingstelsel, de steeds breder gedragen missie om Nederland tot circulaire hotspot te transformeren (als inzet voor het Nederlandse EU-voorzitterschap), en de recente investeringen in bedrijven die dankzij VNE zijn opgezet (e.g. 3D Hubs, M-kopa). Kijken we in detail naar het VNE-portfolio, dan is duidelijk dat het programma diverse effecten heeft: DOEN ondersteunt koplopers die met baanbrekende initiatieven bezig zijn, d